Zapotrzebowanie ustroju na aminokwasy

Zapotrzebowanie ustroju na aminokwasy zależy zresztą od wytwarzania specyficznych tkanek. Tak np. do budowy tkanki kolagenowej i protoporfiryny potrzebna jest glicyna, która jednak nie jest bezwzględnie niezbędnym aminokwasem, ponieważ może być syntetyzowana w ustroju ssaków. Natomiast u kur glicyna jest niezbędnym aminokwasem, podobnie jak arginina, której kury również nie potrafią syntetyzować. Wydaje się, że kury szczególnie słabo syntetyzują aminokwasy i dlatego są bardzo wrażliwe na wszelkie niedobory pokarmowe.

Best i Taylor podają następującą kolejność wartości odżywczej białka. Najbardziej odpowiednie dla wzrostu są białka pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza białka przeznaczone dla żywienia płodów lub niemowląt. Są to: laktalbumina (z mleka), owalbumina i owowitelina (z jaja kurzego). Te białka są całkowicie wystarczające, jeżeli są podawane w ilości 9—10% całej masy pokarmowej. Następnymi białkami są: białka mięsne, glutenina (białko pszenicy), kazeina (białko mleka), glutelina (białko kukurydzy) i glicynina (białko soi), które dla utrzymania wzrostu muszą już być podawane w większych ilościach (np. kazeina około 18%), a dla utrzymania równowagi azotowej u osoby dorosłej w ilości około 10—12% całej masy pokarmowej. Następną grupę stanowią białka pochodzenia roślinnego, które wystarczają już tylko dla utrzymania równowagi azotowej osobników dorosłych, a nie są już wystarczające dla wzrostu. Są to: gliadyna (białko żyta lub pszenicy), legumina (białko grochu), legumelina (białko soi), fazeolina (białko grochu) i hordeina (białko jęczmienia). Wreszcie bezwzględnie niedoborowe są zeina i żelatyna.

Z powyższych danych wynika, że największą wartość biologiczną posiadają całkowite białka jaja kurzego. Analiza aminokwasów wykazała, że są one pod względem zawartości aminokwasów najbardziej pełnowartościową mieszaniną białek. Badania biologiczne jednakże wykazały, że w zakresie lizyny są one mimo wszystko w pewnym stopniu niedoborowe. Z badań Mitchella wynika bowiem, że są one wprawdzie wystarczające dla prawidłowego wzrostu młodego szczura oraz dla utrzymania równowagi azotowej dojrzałego szczura, psa lub człowieka to jednak dodatek lizyny spowodował jeszcze przyrost 3% ciężaru ciała w ciągu 28 dni, co dowodzi, że w tym wypadku wystąpił mimo wszystko czynnik limitujący dalszy wzrost w postaci lizyny, czyli że wystąpił jednak względny niedobór lizyny w pożywieniu.

Z powyższego wynika, że nawet najlepsze jednorodne białko nie jest w stanie zapewnić optymalnego składu niezbędnych aminokwasów w pożywiemu. Dlatego też w praktyce w odżywianiu dużą rolę odgrywają mieszaniny białek. W tym wypadku bowiem następuje wzajemne uzupełnienie niedoborów aminokwasowych jednego białka aminokwasami drugiego. Tak więc nawet najbardziej niedoborowe białka mogą odegrać bardzo pożyteczną rolę. Typowym przykładem jest zeina, która z dodatkiem laktalbuminy stanowi całkowicie wystarczające źródło aminokwasów nawet dla ustrojów rosnących. Sama laktalbumina w ilości mniejszej niż 8—9% całej masy pokarmowej nie jest w stanie pokryć prawidłowego zapotrzebowania rosnącego ustroju w aminokwasy. Jednakże mieszanina 13,5% zeiny i tylko 4,5% laktalbuminy stanowi już całkowicie wystarczające źródło aminokwasów, nawet w okresie wzrostu. Działanie takiej mieszaniny białek może być wręcz korzystne, gdyż procentowa zawartość tryptofanu i cystyny, a prawdopodobnie również lizyny w laktalbuminie, przekracza ilości tych aminokwasów w białkach’ tkankowych. Stąd tryptofan, cysteina i lizyna laktalbuminy mogą być zużyte na uzupełnienie braków zeiny zamiast wydalania ich z moczem lub kałem. Podobnie przedstawia się sprawa z innymi mieszaninami białek. Najczęściej zresztą każdy produkt żywnościowy posiada nie jedno, lecz kilka białek wzajemnie się uzupełniających. Nawet kukurydza ze swym zdyskryminowanym białkiem, zeiną, jako całość stanowi dostateczny pokarm, gdyż obecna w kukurydzy glutelina, obok zeiny, częściowo uzupełnia niedobory aminokwasowe zeiny.

Właśnie zestawienie mieszanin białek pokarmowych, a jeszcze lepiej mieszaniny czystych aminokwasów, ma zastosowanie kliniczne dla ograniczenia rozpadu białek tkankowych,- co posiada pierwszorzędne znaczenie w przypadku niedomogi nerek. W tym wypadku odpowiedni dobór aminokwasów, nie pozwalający na powstanie zbędnych aminokwasów, może do minimum ograniczyć rozpad białek tkankowych i tym samym w wybitnym stopniu ochraniać uszkodzoną czynność nerek.

Niektóre aminokwasy, podobnie jak witaminy, wywierają również pewne swoiste działanie biologiczne. Przyczyna tego zjawiska polega prawdopodobnie na tym, że tkanka, której odnowa jest w decydujący sposób uzależniona od zwiększonej zawartości danego aminokwasu (prawdopodobnie wskutek większego udziału tego aminokwasu w budowie cząsteczki białkowej), nie regeneruje i wskutek tego przede wszystkim właśnie w tej tkance dochodzi niejako do wybiórczych zaburzeń czynnościowych.